لنز پروتکل (Lens Protocol) چیست؟

لنز پروتکل (Lens Protocol) چیست؟ دنیای وب 3 (Web3) در حال دگرگونی پلتفرم‌های اجتماعی است و لنز پروتکل به عنوان یک پیشگام در این مسیر، راهکاری نوین برای شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز و مالکیت محتوای کاربر ارائه می‌دهد. این پروتکل، با ایجاد یک گراف اجتماعی غیرمتمرکز و غیرمحافظتی بر بستر بلاکچین، به کاربران امکان می‌دهد تا نه تنها شبکه‌های ارتباطی خود را بسازند، بلکه به طور کامل مالک داده‌ها و پروفایل اجتماعی خود باشند.

در این مقاله از اکسیر، به بررسی عمیق لنز پروتکل، منشأ آن، نحوه عملکرد، کاربردها و آینده این پلتفرم نوآورانه در اکوسیستم وب 3 می‌پردازیم.

منشاء پروژه

پروتکل لنز یک پروژه تازه‌ تأسیس محسوب می‌شود که توسط یک شخصیت معروف در فضای رمزارزها آغاز شده است: استانی کولچوف، خالق پروتکل AAVE، یکی از بزرگترین پروتکل‌های دیفای در دنیای رمزارز. او در تاریخ 18 مه 2022 پروژه پروتکل لنز را معرفی کرد.

هدف پروژه در هر صورت واضح است. استانی قصد دارد به کاربران قدرت کنترل مجدد تجربیات اجتماعی خود در اینترنت را بازگرداند. بدون شک، این یک هدف عظیم به نظر می‌رسد، اما رویایی است که در حال حاضر مسیری برای طی کردن وجود دارد. پروژه‌هایی مانند Steem یا Hive نمونه‌های واضحی از آن هستند که ساختارهای بدین شکل در شبکه‌های بلاکچین امکان‌پذیر خواهند بود.

علاوه بر این، پروژه‌هایی مانند Mastodon یا Diaspora در حال حاضر امکان ایجاد ساختارهای شبکه‌های اجتماعی خاصی را ایجاد کرده‌اند که استفاده از آن‌ها راحت است. بزرگترین چالش پروتکل لنز این است که بهترین موارد را از تمام این تجارب ترکیب کند و یک راه جدید برای ایجاد شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌ها بر روی آنها ایجاد نماید. این یک نکته مهم در رابطه با لنز پروتکل است.

عملکرد لنز پروتکل چگونه است؟ ساختار گراف اجتماعی غیرمتمرکز

هسته اصلی عملکرد لنز پروتکل بر پایه گراف اجتماعی غیرمتمرکز (Decentralized Social Graph) بنا شده است. این گراف در واقع یک ساختار داده‌ای پیچیده است که تمامی اطلاعات مربوط به پروفایل‌های کاربران، پست‌های آن‌ها، دنبال‌کنندگان و دنبال‌شوندگان، تعاملات (مانند لایک و کامنت) و هر جزء دیگری که برای تشکیل یک هویت اجتماعی دیجیتال نیاز است را در خود جای می‌دهد. به بیان ساده‌تر، این گراف نمایانگر هویت دیجیتالی ما و روابطمان با دیگران در فضای وب 3 است.

برای ایجاد و مدیریت این گراف اجتماعی، لنز پروتکل از قراردادهای هوشمند قدرتمندی استفاده می‌کند که به طور اختصاصی بر روی شبکه پالیگان (Polygon) توسعه یافته‌اند. انتخاب پالیگان به دلیل مزایای کلیدی آن صورت گرفته است: سرعت بالای تراکنش‌ها، هزینه عملیات پایین و تکامل مداوم فناوری، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای میزبانی این نوع سرویس‌های اجتماعی مقیاس‌پذیر تبدیل کرده است.

یک شبکه اجتماعی به فضای ذخیره‌سازی کارآمد داده‌ها و توانایی برقراری ارتباط پویا بین پروفایل‌ها نیاز دارد. لنز پروتکل این نیاز را با ترکیبی از قراردادهای هوشمند و واسط‌های برنامه‌نویسی (API) برطرف می‌کند. این رویکرد به پروتکل اجازه می‌دهد تا یک پایگاه داده گراف غیرمتمرکز (dGDB) ایجاد کند. در این پایگاه داده، تمام اطلاعات مربوط به گره‌ها (کاربران/پروفایل‌ها) و یال‌ها (روابط بین کاربران) و ویژگی‌های مختلف گراف ذخیره می‌شود.

توزیع داده‌ها و امنیت:

ذخیره‌سازی اطلاعات در لنز پروتکل به دو بخش تقسیم می‌شود: بخشی از داده‌ها مستقیماً روی زنجیره (on-chain) در شبکه پالیگان ذخیره می‌شوند، در حالی که بخش دیگر با استفاده از ساختارهای ذخیره‌سازی غیرمتمرکز مانند IPFS و Arweave و حتی سیستم‌های ذخیره‌سازی متمرکز مانند Amazon S3 مدیریت می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که تمامی این داده‌ها تحت سیستم‌های رمزنگاری شده و دیجیتالی محافظت می‌شوند تا از هرگونه سوء استفاده یا دسترسی غیرمجاز جلوگیری به عمل آید. این رویکرد دوگانه، هم مزایای شفافیت و امنیت بلاکچین را ارائه می‌دهد و هم انعطاف‌پذیری لازم برای مدیریت حجم بالای داده‌های اجتماعی را فراهم می‌کند.

چگونه می‌توان از پروتکل لنز استفاده کرد؟ از پروفایل NFT تا مالکیت کامل

لنز پروتکل به عنوان یک بستر برای طراحی برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز مناسب خواهد بود، نه یک برنامه شبکه اجتماعی غیرمتمرکز. پروتکل لنز طراحی شده است تا از افراد تمام پتانسیلی که در Web3 وجود دارد بهره‌برداری کرده و برنامه‌های خود را ایجاد کنند.

البته، برای شروع استفاده از پروتکل لنز و برنامه‌هایی که از فناوری آن استفاده می‌کنند، باید یک پروفایل NFT ایجاد کرد که به عنوان نقطه شروع تجربه‌ی ما خواهد بود. داشتن یک پروفایل به کاربر اجازه می‌دهد تا محتوای مدنظر خود را اضافه کرده یا با دیگران ارتباط برقرار کند. هنگامی که چنین ارتباطی برقرار می‌شود، یک دارایی ERC-721 ایجاد می‌شود که به عنوان فالو (follow) نمایش داده می‌شود.

مالکیت واقعی محتوا:

مفهوم بنیادین در اینجا، بازگرداندن مالکیت کامل محتوا به کاربران از طریق پروفایل‌های NFT است. برخلاف پلتفرم‌های اجتماعی سنتی که مالکیت داده‌های شما را در اختیار دارند، در لنز پروتکل، هر کاربر یک پروفایل NFT ایجاد می‌کند که به او امکان می‌دهد به صورت کامل مالک تمامی محتوای خود باشد؛ این شامل پست‌ها، نظرات، بازنشرها و سایر تعاملات می‌شود که همگی به این پروفایل NFT یکپارچه شده‌اند. در جامعه لنز پروتکل، آدرس‌های کیف پول فردی مالک این پروفایل‌های NFT هستند و یک آدرس می‌تواند چندین NFT از این نوع را برای مدیریت هویت‌های مختلف دریافت کند. این رویکرد، آزادی و کنترل بی‌سابقه‌ای را به کاربران می‌دهد.

✅مطالعه بیشتر: مجموعه مقالات آموزش NFT را در اکسیر بخوانید!

مزایا و معایب لنز پروتکل

همانند هر فناوری نوظهور دیگری، لنز پروتکل نیز دارای مزایا و معایب خاص خود است که درک آن‌ها برای کاربران و توسعه‌دهندگان حائز اهمیت است:

مزایا:

• مالکیت واقعی محتوا: کاربران کنترل کامل بر داده‌ها، پست‌ها و هویت اجتماعی خود دارند و نه پلتفرم. این امر به معنای آزادی بیان و مقاومت در برابر سانسور است.
• قابلیت همکاری (Interoperability): از آنجایی که پروفایل‌ها و محتوا در بلاکچین قرار دارند، می‌توانند به راحتی بین برنامه‌های مختلف مبتنی بر لنز پروتکل جابجا شوند و کاربران را از قفل شدن در یک پلتفرم خاص رها می‌کنند.
• سودآوری برای تولیدکنندگان محتوا: مدل‌های جدید کسب درآمد مانند جمع‌آوری مستقیم از طریق NFT‌ها یا توکنیزه کردن دنبال‌کنندگان، به تولیدکنندگان محتوا امکان می‌دهد ارزش بیشتری از کار خود دریافت کنند.
• جامعه محور و شفاف: ماهیت غیرمتمرکز پروتکل، توسعه جامعه محور و شفافیت در نحوه عملکرد را تشویق می‌کند.
• انعطاف‌پذیری برای توسعه‌دهندگان: لنز پروتکل یک زیرساخت قدرتمند است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد انواع مختلفی از برنامه‌های اجتماعی خلاقانه را بدون نیاز به ساخت زیرساخت از ابتدا ایجاد کنند.

معایب:

• پیچیدگی برای کاربران عادی: مفهوم بلاکچین، NFT و کیف پول‌های دیجیتال ممکن است برای کاربران غیرففنی گیج‌کننده باشد و مانعی برای پذیرش گسترده ایجاد کند.
• مقیاس‌پذیری و هزینه‌ها: اگرچه پالیگان به مقیاس‌پذیری کمک می‌کند، اما با افزایش تعداد کاربران و تراکنش‌ها، چالش‌های مقیاس‌پذیری و هزینه‌های گس (Gas Fees) (حتی در پالیگان) همچنان می‌تواند مطرح باشد.
• رقابت با غول‌های متمرکز: مقابله با شبکه‌های اجتماعی متمرکز با میلیاردها کاربر و امکانات گسترده، چالش بزرگی برای هر پلتفرم غیرمتمرکز است.
• چالش‌های قانونی و نظارتی: ماهیت غیرمتمرکز لنز پروتکل می‌تواند با چالش‌های قانونی و نظارتی در حوزه حریم خصوصی داده‌ها و مسئولیت محتوا مواجه شود.
• مسائل مربوط به حریم خصوصی: در حالی که مالکیت داده‌ها در اختیار کاربر است، شفافیت بلاکچین به این معنی است که برخی اطلاعات ممکن است عمومی‌تر از آنچه کاربران انتظار دارند، باشد.

چالش‌ها و آینده لنز پروتکل

لنز پروتکل با هدف بازتعریف شبکه‌های اجتماعی گام برداشته است، اما در مسیر خود با چالش‌های قابل توجهی نیز روبرو است. اصلی‌ترین چالش، جذب و حفظ کاربران انبوه است. برای رقابت با پلتفرم‌های سنتی، لنز پروتکل باید راهی برای ساده‌سازی تجربه کاربری بیابد تا ورود افراد غیرمتخصص به اکوسیستم وب 3 آسان‌تر شود.

مقیاس‌پذیری نیز یک عامل حیاتی است. با رشد کاربران و حجم داده‌ها، پالیگان باید بتواند این بار را به طور موثر مدیریت کند تا عملکرد شبکه دچار اختلال نشود. از سوی دیگر، رقابت با دیگر پروژه‌های اجتماعی وب 3 و همچنین پذیرش برنامه‌های کاربردی (dApps) که بر روی لنز پروتکل ساخته می‌شوند، تعیین‌کننده موفقیت بلندمدت آن خواهد بود.

با وجود این چالش‌ها، آینده لنز پروتکل روشن به نظر می‌رسد. این پروتکل با بهره‌گیری از رشد روزافزون اکوسیستم Web3 و DeFi، به عنوان یک پایه قوی برای نسل بعدی شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز شناخته می‌شود. توسعه‌دهندگان و جامعه کاربری فعال، نوآوری مداوم و ارائه ابزارهای جدید را تضمین می‌کنند. اگر لنز پروتکل بتواند چالش‌های پذیرش، مقیاس‌پذیری و تجربه کاربری را با موفقیت پشت سر بگذارد، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به ستون فقرات شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز آینده و بازتعریف نحوه تعامل ما در دنیای آنلاین خواهد داشت.

برنامه‌هایی که از لنز پروتکل برای عملکرد خود استفاده می‌کنند

در حال حاضر، تعداد کمی از برنامه‌ها وجود دارند که از پروتکل لنز برای فعالیت خود استفاده می‌کنند. از میان این برنامه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Lensfrens: یک برنامه که به شما امکان می‌دهد پروفایل‌های دیگری را بر اساس تشابه در Web3 کشف و دنبال کنید.
• Lenster: یک شبکه اجتماعی متن باز است.
• Phaver: یک برنامه تلفن همراه با پشتیبانی از لنز و توکنومیکس.
• Alps Finance: یک پلتفرم سرمایه‌گذاری DeFi اجتماعی برای سرمایه‌گذاران DeFi.
• Refract: یک تابلوی اعلانات رمزارزی است. پروژه‌های جدید را کشف کنید، مقالات جذاب را بخوانید و ایده‌های جدید را به اشتراک بگذارید.
• Sepana: یک موتور جستجو برای کشف جادوی لنز پروتکل است. محتوا، کاربران، بیوگرافی‌ها، گراف‌های اجتماعی و موارد دیگر را پیدا کنید.
• Iris: یک برنامه برای اشتراک‌گذاری برای دسترسی به محتوایی که افراد خلاق ایجاد می‌کنند.
• Clipto: یک برنامه که به شما امکان می‌دهد محتوای شخصی شده از افراد مورد علاقه‌تان را داشته باشید.
• Zilly: یک مرورگر پروفایل Web3 برای اتصال افراد و اجتماعات.

سخن پایانی

لنز پروتکل با هدف ایجاد یک گراف اجتماعی غیرمتمرکز و غیرمحافظتی، رویکردی نوآورانه برای حل مشکلات مالکیت داده‌ها و سانسور در شبکه‌های اجتماعی متمرکز ارائه می‌دهد. این پروتکل که توسط خالق AAVE توسعه یافته و بر بستر پالیگان بنا شده، به کاربران امکان می‌دهد تا نه تنها مالک پروفایل‌های NFT و محتوای خود باشند، بلکه در یک اکوسیستم قابل همکاری از برنامه‌های اجتماعی وب 3 مشارکت کنند.

اگرچه چالش‌هایی نظیر پیچیدگی برای کاربران عمومی و مقیاس‌پذیری در مقیاس وسیع همچنان وجود دارند، اما پتانسیل لنز پروتکل برای توانمندسازی کاربران، فراهم آوردن فرصت‌های کسب درآمد برای تولیدکنندگان محتوا و ایجاد یک بستر مقاوم در برابر سانسور، بسیار زیاد است. لنز پروتکل تنها یک پلتفرم اجتماعی نیست، بلکه یک زیرساخت بنیادین است که نسل جدیدی از تعاملات اجتماعی را در وب 3 امکان‌پذیر می‌سازد. با ادامه توسعه و پذیرش گسترده‌تر، این پروتکل می‌تواند نقش کلیدی در شکل‌دهی آینده شبکه‌های اجتماعی ایفا کند و کنترل را به معنای واقعی به دست کاربران بازگرداند.

پرسش‌های متداول (FAQ)

• لنز پروتکل (Lens Protocol) دقیقاً چیست؟

لنز پروتکل یک گراف اجتماعی غیرمتمرکز است که بر بستر بلاکچین پالیگان ساخته شده و به کاربران امکان می‌دهد مالکیت کامل پروفایل و محتوای اجتماعی خود را داشته باشند. این پروتکل بستری برای ساخت برنامه‌های کاربردی شبکه اجتماعی وب 3 فراهم می‌کند.

• چه تفاوتی بین لنز پروتکل و شبکه‌های اجتماعی سنتی مانند توییتر وجود دارد؟

تفاوت اصلی در مالکیت است. در پلتفرم‌های سنتی، داده‌های شما متعلق به شرکت است، اما در لنز پروتکل، شما از طریق پروفایل‌های NFT، مالک واقعی محتوای خود هستید و می‌توانید آن را بین برنامه‌های مختلف منتقل کنید.

• آیا استفاده از لنز پروتکل رایگان است؟

ایجاد پروفایل NFT و برخی از تراکنش‌ها ممکن است شامل هزینه‌های گس (gas fees) در شبکه پالیگان باشد، اما این هزینه‌ها معمولاً بسیار پایین هستند. استفاده از خود برنامه‌های ساخته شده بر روی لنز پروتکل بسته به نوع آن‌ها متفاوت است.

• چه برنامه‌هایی بر روی لنز پروتکل ساخته شده‌اند؟

برنامه‌هایی مانند Lenster (شبکه اجتماعی متن باز), Lensfrens (کشف پروفایل‌ها), Phaver (برنامه موبایل), Alps Finance (دیفای اجتماعی) و Sepana (موتور جستجو) از جمله برنامه‌هایی هستند که از لنز پروتکل استفاده می‌کنند.

• آیا لنز پروتکل امن است؟

لنز پروتکل از قراردادهای هوشمند بر روی شبکه پالیگان استفاده می‌کند و داده‌ها به صورت رمزنگاری شده ذخیره می‌شوند. با این حال، امنیت هر سیستم بلاکچینی به نحوه تعامل کاربر با کیف پول و پروتکل نیز بستگی دارد.